Przemoc domowa narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom równe traktowanie i poszanowanie ich praw i wolności. Ilekroć w ustawie jest mowa o przemocy domowej - należy przez to rozumieć jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności: narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia, naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę, ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych lub możliwości podjęcia pracy lub uzyskania samodzielności finansowej, istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Zjawisko przemocy domowej długo było niezauważane i marginalizowane w świadomości społecznej. Od kilkunastu lat zaczęto podejmować działania mające na celu przeciwdziałanie temu zjawisku i zmniejszenie jego skutków społecznych. Przemoc domowa może być kontrolowana wyłącznie w sytuacji, gdy osoby i instytucje zajmujące się tym problemem współpracują ze sobą, skutecznie wykorzystując potencjał środowiska lokalnego. Pojedyncza organizacja nie jest w stanie wypracować skutecznych metod rozwiązywania problemów przemocy domowej. Należy zatem podejmować wspólne działania wszystkich instytucji pracujących z rodziną. Interdyscyplinarność pracy z rodziną wymaga wykorzystania wszystkich dostępnych narzędzi, uprawnień, możliwości, kompetencji i procedur.
Aktem prawnym regulującym tę współpracę jest Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej (Dz.U. z 2021r. poz. 1249. z 2023r. poz. 535, 289, 1606) oraz najważniejszy dokument w ustawodawstwie polskim – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
Przemoc domowa charakteryzuje się:
- intencjonalnością – ma na celu zamierzone działanie człowieka w celu kontrolowania i podporządkowania osoby pokrzywdzonej;
- asymetrią sił – w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą; osoba doznająca przemocy jest słabsza a osoba stosująca przemoc jest silniejsza;
- naruszaniem praw i dóbr osobistych – osoba stosująca przemoc wykorzystuje przewagę siły, narusza podstawowe prawa osoby doznającej przemocy (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności osobistej, szacunku itd.);
- cierpieniem i bólem – osoba stosująca przemoc naraża zdrowie i życie osoby doznającej przemocy na poważne szkody. Doświadczenie bólu i cierpienia sprawia, że osoba doznająca przemocy ma mniejszą zdolność do samoobrony.
Przemoc domowa może być zarówno skutkiem, ale także przyczyną dysfunkcji w rodzinie. Jest ona poważnym zaburzeniem funkcjonowania rodziny, prowadzącym do naruszeń norm moralnych i prawnych. Może nieść ze sobą tragiczne skutki.
W literaturze przedmiotu wyróżnia się różne rodzaje przemocy domowej:
- fizyczna – jej celem jest zadanie osobie doznającej przemocy bólu fizycznego, uszkodzenie jej ciała, pogorszenie jej zdrowia lub pozbawienie ją życia, wyraża się m.in. zachowaniami takimi jak: popychanie, odpychanie, obezwładnianie, przytrzymywanie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie otwartą ręką i pięściami, bicie przedmiotami, ciskanie w kogoś przedmiotami, parzenie, polewanie substancjami żrącymi, użycie broni, nieudzielanie koniecznej pomocy itp.;
- psychiczna – to zachowanie, którego celem jest umniejszanie poczucia własnej wartości osoby doznającej przemocy, wzbudzanie w niej strachu, wyraża się m.in. zachowaniami takimi jak: wyśmiewanie poglądów, religii, pochodzenia, narzucanie własnych poglądów, karanie przez odmowę uczuć, zainteresowania, szacunku, stała krytyka, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna (kontrolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami), domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu, pożywienia, stosowanie gróźb itp.;
- seksualna - to zachowanie zmuszające osobę doznającą przemocy do podjęcia niechcianych zachowań seksualnych lub zdeprecjonowania jej seksualności, wyraża się m.in. zachowaniami takimi jak: wymuszanie pożycia seksualnego, wymuszanie nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, wymuszanie seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia seksualnego, demonstrowanie zazdrości itp.;
- ekonomiczna – to każde zachowanie, którego celem jest ekonomiczne uzależnienie osoby doznającej przemocy od osoby stosującej przemoc, wyraża się m.in. poprzez uniemożliwianie dostępu do wspólnych środków finansowych, odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, niezaspakajanie podstawowych materialnych potrzeb rodziny itp.;
- zaniedbanie - ciągłe niezaspokajanie podstawowych potrzeb fizycznych i emocjonalnych osób zależnych (w szczególności dotyczy to dzieci).
Powyższe formy przemocy mogą się przenikać, rzadko występują oddzielnie.
Zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy na terenie miasta Kowary w 2023r. realizował, zgodnie z przepisami prawa, Zespół Interdyscyplinarny, we współpracy z: pedagogami szkolnymi kowarskich szkół, policją, pracownikami jednostek ochrony zdrowia funkcjonującymi na terenie Kowar, Miejską Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną w Kowarach oraz innymi instytucjami i organizacjami wymienionymi w
Gminnym Programie Przeciwdziałania Przemocy Domowej oraz Ochrony Ofiar Przemocy Domowej w Gminie Miejskiej Kowary.
Działania Zespołu i Grup Diagnostyczno-Pomocowych koncentrują się przede wszystkim na przeciwdziałaniu zjawisku przemocy domowej, poprawy bezpieczeństwa rodzin i minimalizacji szkód społecznych powodowanych stosowaniem przemocy domowej oraz tworzeniu systemu wsparcia dla osób doznających przemoc oraz osób stosujących przemoc.
W związku z ustawą z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 535) w dniu 22.06.2023r. weszły w życie zmiany w przepisach dotyczących przemocy. Tym samym Uchwałą nr LXXII/434/23 Rady Miejskiej w Kowarach z dnia 29 czerwca 2023r. określono tryb i sposób powoływania oraz odwoływania członków Zespołu Interdyscyplinarnego. Natomiast Zarządzeniem nr 0050.153.2023 Burmistrza Miasta Kowary z dnia 15 września 2023r. został powołany nowy Zespół Interdyscyplinarny ds. Przeciwdziałania Przemocy Domowej.
Instytucje udzielające pomocy i wsparcia osobom doznającym przemocy domowej:
